فتق شکمی زمانی رخ می دهد که قسمتی از بافت یا ارگان های بدن با ضعیف شدن یکی از دیواره های ماهیچه ای(که حفره شکمی را احاطه می کند) بیرون می‌زند. آیا شما تا کنون هنگام دویدن درد شکم را در ناحیه خاصی تجربه کرده‌اید؟ با مجله پزشکی – سلامت همراه باشید تا در این مقاله با بیماری فتق و علائم آن آشنا شوید.
انواع فتق
- فتق مغبنی یا کشاله ران (Inguinal hernia): رایج‌ترین نوع فتق است و زمانی دیده می‌شود که روده با فشار از نقطه ضعیف‌شده عبور و وارد دیواره شکمی می‌شود. کانال مغبنی در کشاله ران قرار دارد. این کانال در مردان محل ورود اسپرماتیک (طناب منوی) از شکم به کیسه بیضه است و در زنان حاوی رباطی است که به نگه داشتن رحم در جای خود کمک می‌کند؛ البته این فتق در مردان شایع‌تر است. بیضه‌های مردان در زمان کمی پس از تولد از کانال مغبنی عبور کرده و پایین می‌رود، این کانال باید پس از عبور بیضه‌ها کاملا بسته شود اما گاهی به‌طور کامل بسته نشده و منطقه ضعیف و مستعد فتق را ایجاد می‌کند.
- فتق هیاتال (Hiatal hernia): این نوع فتق بیشتر در افراد بالای 50 سال دیده می‌شود. در این عارضه، بخشی از معده از طریق شکافی در دیافراگم، به حفره سینه وارد می‌شود. دیافراگم صفحه‌ای ماهیچه‌ای است که اندام‌های شکمی را از اندام‌های قفسه سینه جدا می‌کند و همچنین با انقباض خود، در کشیدن هوا به درون ریه‌ها نقش دارد. علائم فتق هیاتال رفلاکس محتویات معده به مری و سوزش معده است.
- فتق ناف (Umbilical hernia): این فتق در نوزادان زیر 6 ماه مشاهده می‌شود. در این نوع از بیماری، روده کودک از طریق شکافی در دیواره شکم و نزدیک به ناف بیرون می‌زند. این نوع از فتق، تنها نوعی است که به‌طور خودبه‌خود برطرف می‌شود زیرا عضلات شکمی به‌مرور قوی‌تر می‌شوند.
- فتق برشی (Incisional hernia): این فتق بعد از عمل جراحی روی شکم رخ می‌دهد و باعث بیرون‌زدگی قسمتی از روده از شکاف جراحی یا ناحیه ضعیف‌شده اطراف آن می‌شود.
علائم فتق شکمی
شایعترین علامت عارضه باد فتق، تورم، برآمدگی و وجود توده‌ای در بخش مورد نظر است که معمولا در زمان ایستادن، خم شدن یا سرفه کردن، این برآمدگی یا توده به‌طور واضح‌تری قابل لمس است. مثلا در فتق مغبنی ممکن است توده‌ای در هریک از استخوان‌های شرمگاهی (محل پیوند کشاله ران و ران) ظاهر شود. مقاله درمان یائسگی زودرس را بیشتر بخوانید. همچنین در فتق مغبنی ممکن است با این علائم نیز روبه‌رو باشید:
- احساس درد معمولا در ناحیه پایین شکم و محل برآمدگی به‌خصوص هنگام سرفه، خم شدن یا بلند کردن اجسام؛
- احساس سوزش؛
- احساس وجود حباب در قفسه سینه.
در فتق هیاتال اختلال در بلع غذا، درد قفسه سینه و بازگشت اسید معده به مری و احساس سوزش مشاهده می‌شود و در فتق نافی تنها علامت آن، وجود برآمدگی است، برآمدگی زمانی که کودک گریه می‌کند، حس می‌شود.
علل ایجاد کننده فتق شکمی
هرنی ممکن است مادرزادی باشد که اغلب پسربچه ها و به علت نقص در سیر نزولی بیضه ها ایجاد می شود که ممکن است همراه با آب در بیضه یا هیدروسل نیز باشد.
علل اکتسابی
به هر علتی فشار داخل شکم بیش از حد بالا رود ممکن است باعث پارگی پریتوان و فاسیا و عضلات و باعث ایجاد هرنی شود. مثلاً بیماری مزمن ریه، سرفه های مزمن، کشیدن سیگار، بزرگی پروستات که برداشتن ناگهانی وسایل تشکیل از مواردی هستند که باعث هرنی می شوند. در مواردی نیز هرنی به دنبال عمل های جراحی باز شکمی ایجاد می شود که به علت آسیب دیدن عصب عضلات حین جراحی باعث شل شدن عضله و ایجاد هرنی می شود.
محل های شایع فتق شکمی
محل هرنی همیشه در شکم است که شایعترین محل آنها عبارتند از:
- فتق دور ناف
- فتق بیضه و یا بالای آن که فتق اینگوینال نامیده می شود
- فتق انسزیونال که در محل عمل جراحی قبلی دیده می شود
عواملی که خطر ابتلا به فتق را افزایش می دهند
این عوامل بسته به نوع فتق متفاوت هستند:
عوامل موثر در فتق برشی
به دلیل اینکه علت فتق برشی انجام عمل جراحی است پس واضح ترین عاملی که خطر ابتلا را افزایش می دهد انجام عمل جراحی در ناحیه شکم است. درباره ادینوفاژی و دیسفاژی بیشتر بدانید. بیشتر افرادی مستعد ابتلا هستند که ۳ تا ۶ ماه از جراحی شان گذشته باشد و :
- درگیر فعالیت های شدید باشند.
- دچار اضافه وزن شده باشند.
- باردار شده باشند.
تمام این عوامل می توانند به بافتی که در حال بهبودی است، فشار بیشتری وارد کنند.
عوامل موثر در فتق رانی
افرادی که بیشتر در معرض این نوع فتق هستند عبارتند از:
- افراد مسن
- کسانی که در خانواده نزدیک خود سابقه این بیماری را داشته اند.
- افرادی که قبلا به این بیماری مبتلا شده اند.
- مردان
- کسانی که دخانیات مصرف می کنند (زیرا مواد شیمیایی که در تنباکو وجود دارد می تواند با تضعیف بافت ها خطر ابتلا به فتق را افزایش دهد.)
- افرادی که یبوست شدید دارند.
- نوزادانی که پیش از ۹ ماه به دنیا می آیند و یا وزنشان بسیار پایین است.
- زنان باردار
عوامل موثر در فتق نافی
این نوع فتق بیشتر در نوزادانی که با وزن پایین به دنیا آمده اند و یا قبل از ۹ ماه به دنیا آمده اند شایع است. برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله عاقبت بیماران روماتیسم مفصلی را بخوانید. عواملی که می تواند بزرگسالان را در معرض ابتلا به این نوع فتق قرار دهد عبارت است از:
- داشتن اضافه وزن
- چندین بار زایمان کردن
- زنان
فتق جداره شکمی (دیافراگم)
خطر ابتلا به این نوع فتق در افراد زیر بالاتر است.
- افراد بالای ۵۰ سال
- افراد چاق
درمان
روش درمانی که پزشکان برای هر فرد پیش می‌گیرند به اندازه فتق و شدت علائم آن بستگی دارد. معمولا بهترین راه برای بیمارانی که دچار فتق هستند و درد و علائم شدید نشان نمی‌دهند، صبر و کنار آمدن با آن است. به‌طور کلی سه گزینه پیش روی بیماران و پزشکان قرار دارد:
- تغییر سبک زندگی: تغذیه مناسب و رعایت نکاتی مثل متعادل نگه داشتن وزن یا انجام برخی ورزش‌ها، می‌توانند علائم فتق را تعدیل بخشند و درد را کاهش دهند.
- دارو: بعضی داروها نیز علائم باد فتق را کاهش می‌دهند ولی از بین برنده فتق نیستند. به یاد داشته باشید که داروها باید حتما زیر نظر پزشک مصرف شوند.
- جراحی: درمان قطعی این بیماری جراحی است.
سخن پایانی
در این نوشتار درباره فتق شکمی، انواع آن و علائم و درمانش سخن گفتیم. فتق شکم در اکثر موارد نیازی به درمان خاصّی ندارد پس اگر علائمی از آن دارد نگران نباشید. در صورت بروز دردهای شدید حتما به پزشک مراجعه کنید. شما هم نظرات و تجربیات خود را در کامنت بنویسید.
